Locatie Burgerweeshuis in de vogelvlucht.

Om de locatie van het Amsterdams Burgerweeshuis te bepalen, kunnen er verschillende kaarten worden geraadpleegd. Volgens R. Meischke, bouwhistoricus die onderzoek heeft gedaan naar het Amsterdams Burgerweeshuis, stond het eerste Burgerweeshuis in het bouwblok aan de oostzijde van de Kalverstraat (huidig nummer 71), direct ten Noorden van de Heilige Stede (R. Meischke, 1975).

Plattegrond van het gebouwencomplex van het Burgerweeshuis, schaal 1:600. Locatie van het vroege burgerweeshuis is weergegeven met een rode stip

Het eerste weeshuis is gesticht in het begin van de 16de eeuw. Later, van 1586 tot 1886 zou het de functie van herberg vervullen onder de naam “de Keizerskroon”, daarna is het pand verworden tot een winkelmagazijn (R. Meischke, 1975). Als we uitgaan van de omschrijving van R. Meischke zou dat het eerste huis op de hoek van de steeg moeten zijn, toch is er tegenstrijdige informatie over de precieze locatie van het Amsterdams Burgerweeshuis. Waar rond 1523 nog 7 tot 8 wezen in het Burgerweeshuis woonden (R. Meischke, 1975), was dit getal in 1558 gegroeid naar 200 (J.C. Breen, 1934). Hierdoor kan er aangenomen worden dat omringende huizen opgekocht zijn door het Burgerweeshuis, of mogelijk evenals het weeshuis al in bezit waren van Haesje Claesdochter, en later ook aan het weeshuis ter beschikking zijn gesteld. Deze laatste aanname wordt verder ondersteund door bevindingen vanuit het digitale vrouwenlexicon, waarin o.a. vermeld staat dat Haesje inderdaad meerdere panden in de Kalverstraat in bezit had ¹⁾. In 1560 werd de kade van het Rokin uitgebreid, deze uitbreiding vond plaatst achter het terrein van het eerste Burgerweeshuis. Eigenaren van panden en/of kavels welke zich tot het Rokin uitstrekte dienden mee te betalen aan deze uitbreiding. Ook het Burgerweeshuis moest hieraan meebetalen (R. Meischke, 1975), dus het is zeker dat zij in 1560 in ieder geval naar achter, tot aan de kade, waren uitgebreid. Wegens geldgebrek kon het weeshuis niet direct aan zijn betalingsverplichting m.b.t. de kade voldoen. Hierop zijn er collectes gehouden en is er een loterij georganiseerd (J.C. Breen, 1934). Diegene die meededen aan de loterij hoopten op ‘het grote lott’ (geldprijs) en stonden met naam en het aantal gekochte loten in de inschrijvingsregister van het loterijboek ²⁾.

Het wordt aangenomen dat de, boven verwachting uitgevallen, opbrengst ook werd gebruikt om in 1568 een nieuwe voorgevel te bouwen. In het Archief Burgerweeshuis van de Gemeentelijke archiefdienst (Stadsarchief Amsterdam, 1500-1600) is de volgende uitgave te vinden: “noch van die tymeragie vant kinderenhuys soe voir ende nae ghecost soe van hout calck stein ende yserwerck ende arbeytsloon in anno lxviii die somme van 744 gl-12st”. Wat duidelijk is, is dat er aardig wat verbouwingen hebben plaatsgevonden rond het Burgerweeshuis, waardoor de locatie van het allereerste Burgerweeshuis moeilijk vast te stellen is (R. Meischke, 1975)³⁾. Op de Hisgis kadasterkaart van 1832 is te zien waar het doopsgezinde weeshuis zat (met geel aangegeven).


Dit komt ogenschijnlijk nauw overeen met een afbeelding van een tekening van Balthasar Florisz. van Berckenrode uit 1625 (Dudok v. Heel, 2008).


Te zien is dat naast het Burgerweeshuis drie huizen hebben gestaan, zoals ook te zien is op de Hisgis kadasterkaart van 1832. De vergelijking tussen de tekening van Balthasar Florisz en de voorgevel van het Burgerweeshuis is erg duidelijk:


Het dak dat parallel staat aan de straat, zien we terug in de tekening van de voorgevel van het Burgerweeshuis. Ook de vormgevel van de gevel komt overeen bij beide afbeeldingen. Vergelijkend met de Vogelvlucht uit 1544 betekent dit dat het om het volgende huizenblok gaat:



Waarbij het Burgerweeshuis een of meerdere panden in bezit heeft gehad. Dit is dus niet zoals R. Meischke beschreef direct aan de steeg. Het begon als een woonhuis aan de Kalverstraat, waardoor we nog vier woningen overhouden waar het Burgerweeshuis zou kunnen hebben gezeten. Wellicht met het vrijkomen van de Burgerweeshuisarchieven, kan deze locatie nog nauwkeuriger worden aangewezen.

/-/-/\ EINDOPDRACHT /\-\-\

Volgend hoofdstuk: 5
Of ga terug naar het overzicht